Çalıştay Sonuç Bildirgesi
GİRİŞ
Çalıştay 5-6 Mart 2009 tarihlerinde İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Doktora Salonlarında yapılmıştır. Çalıştayda ilk etapta düzenleme kurulu tarafından “Yeşil Grup – Engelsizlerin Eğitimi”, “Sarı Grup - Ders ve Sınav Uygulamaları”, Mavi Grup - Engelsiz Birimlerin Yasal Çerçevesi ve Üniversite İçindeki Organizasyon” ve “Kırmızı Grup - Mevcut Yasaların Hayata Geçirilmesi ve Yasal Boşluklar” adı altında dört çalışma grubu oluşturularak katılımcı olması gereken Türkiye’deki tüm vakıf ve devlet üniversitelerine çağrı gönderilmiştir. Çağrıya olumlu cevap vererek katılımcı gönderen ünivesite sayısı 59’dur.
Üniversitelerin yanında engelliler ve engelli öğrencilerle doğrudan ilişkili olan devlet kuruluşlarına da davetiye gönderilerek katılımları sağlanmıştır. Bu kuluşlar Özürlüler İdaresi Başkanlığı (ÖZİDA), ÖYSM ve YÖK’tür. Her üç kuruluş da çalıştaya katılarak katkı sunmuşlar, görüş ve önerileri dinlemişlerdir. Gönderilen çağrıya verilen cevaplarda katılımcıların çinde yer almak istedikleri çalışma gruplarına göre yapılan dağılım sonucu Kırmızı Gruba kaıtlım sayıca çok az kaldığından bu gruptaki katılımcılar diğer gruplara dağıtılmıştır. Böylece çalıştay üç grup ile tamamlanmıştır. Ayrıca üç farklı sivil toplum örgütü ile iki özel kuruluş gözlemci göndermiştir.
Çalıştay süresince Engelsiz Üniversiteyi mümkün kılacak çeşitli konferans, panel ve seminerler gerçekleştirilmiştir. İsteyen katılımcılar poster sunumlar yapmışlardır. Her üç çalışma grubu çalışmalarının bitiminde birer rapor hazırlayarak düzenleme kuruluna sunmuşlardır. Bu sonuç bildirisi çalışma gruplarının raporlarını da içermektedir.
Engelsiz üniversitenin önemi, demokrasinin ve hukukun üstünlüğünün temel alındığı devlet sistemlerinde fırsat eşitliği yaratmak ve birlikte yaşamayı sağlamak için vazgeçilmez olmasından ileri gelmektedir. Türkiye’nin AB süreci ile birlikte hızlanan değişimler içinde engelli haklarının arttırılması da yer almaktadır. Çalıştayın önemli başarılarından birisi ilk defa ÖSYM, YÖK ve ÖZİDA’nın katılmış olmasıdır. Diğer önemli başrısı ise, 2012 yılına kadar engelli vatandaşlar için gerekli düzenlemeleri yapmaları gereken kurumlar arasında üniversitelerin de yer almasından dolayı, üniversiteler bazındaki katılımın beklenenin üzerinde olmasıdır. Özellikle yeni kurulan üniversitelerin katılımları çalıştay katılımcılarını ve düzenleme kurulunu memnun etmiştir. Bu üniversiteler yeni kuruldukları ve gerekli alt yapı, bina, labaratuvar, sosyal tesis ve idari yapılanmayı tamamamlamadıkları için yapacakları her işte engelli öğrencileri ve çalışanları hesaba katarak kurumsallaşmaları maliyeti de düşürecek bir avantaj olarak kabul edilmektedir. Başbakanlığın 20.06.2006 tarihinde 26204 sayılı Resmi Gazete’de yayınyarak yürürlüğe soktuğu “Yükseköğretim Kurumları Özürlü Öğrenciler Yönetmeliği”ne göre, üniversitelerin zaten gerekli düzenlemeleri yapmaları yasal zorunluluk haline getirilmiştir. Bu zorunluluk 2012 yılına kadar yerine getirilmediği taktirde kamu yöneticilerini hapis cezasını da içeren bir takım yaptırımlar beklemektedir.
Çalıştayda yapılan görüşmeler, tartışmalar ve bilgilendirmeler sonucunda aşağıdaki konularda kararlar ve kamuoyunun ilgisine sunulmuştur.
KAMU FARKINDALIĞINI ARTTIRMA
Sağlık Spor ve Kültür (SKS) Daire Başkanlığı altında örgütlenmiş olan “özürlü/engelli öğrenci birimleri”, bu şekildeki levhayı kapıda gören öğrencilerin kapıyı çalarak yardım istemelerini zorlaştırmaktadır. Ayrıca engelli olmayan öğrenciler de, psikolojik danışman olan ve engelli öğrenci birim sorumlusu olarak görevlendirilen bir kişiye başvurmakta isteksiz davranmaktadır. Bu nedenle rehberlik ve sosyal destek birimlerinin herhangi bir olumsuz etiketleme yapmadan engelli-engelsiz tüm öğrencilere destek vermesi olumlu bir sonuç veren bir uygulamadır (İstanbul Üniversitesi örneği).
Engelli araştırma ve uygulama merkezi bulunan üniversiteler için bir öneri: Danışma kurullarına Yapı İşleri Daire Başkanı, Strateji Daire Başkanı, Öğrenci İşleri Daire Başkanı gibi engelli öğrencilerin ihtiyaçları ile doğrudan ilgili kişilerin görevlendirilmesi,
Yüksek Öğretim Kurumu tarafından, rektörlüklere altı ayda bir yapılması gerekenlerle ilgili sorgulama yapılması,
Engelli öğrenci birimi sorumlularının yöneticilere ısrarla gereklilikleri hatırlatması,
Engellilerle iletişim halinde olan üniversite birimlerinin (Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı vb.) hizmet içi eğitimden geçirilmesi,
Farkındalık için;
Yöneticilere, kamu çalışanlarına eğitim seminerleri,
2012 yılına kadar yasal düzenlemelerdeki gerekliliklerin uygulamaya dönüştürülmesi,
TV – radyo kanallarının kullanılması,
Kurumlar içinde hizmet içi eğitim sürecinin başlatılması,
Halkın bilinçlendirilmesi için muhtarların aktif olarak katılacağı projeler geliştirilmesi,
Engelli derneklerine engelli olmayanların katılımını sağlamak için özendirici faaliyetlerin düzenlenmesi,
Rehabilitasyon merkezi yönetici ve çalışanlarının kamuoyu eğitiminde görevlendirilmeleri,
Gençlik ve Spor Müdürlüklerinin engellilerin sağlıklı insanlarla birlikte katılabilecekleri etkinlikler düzenlenmesi,
Yerel Yönetimlerin engelliler için kamusal alanda yapılması gereken düzenlemelerin (kaldırımlar, rampalar, konutlardaki düzenlemeler) yapılması, yapıların organize edilmesi konusunda bilinçlendirilmeleri ve bu konuda bilgilendirmeleri,
İlkokul ve lise düzeyi eğitiminde engelliler ve ihtiyaçları konularında müfredata ekleme yapılması gereklidir.
EĞİTİMCİLERİN FARKINDALIĞININ SAĞLANMASI
Engelli bir öğrenci engeli ne olursa olsun üniversitede eğitim hakkını kazandıktan sonra eğitimini sürdürmesi için eğitimle ilgili eksiklikler ve gerekli düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Hiç bir öğretim elemanı öğrencinin engelinden dolayı öğrenciye eğitimi ile ilgili olumsuz bir yargıda bulunmamalıdır. Eğitimciler her zaman eğitimde fırsat eşitliğine riayet etmeli, kimsenin engeli nedeniyle eğitiminden geri ya da mahrum kalmasını önlemelidirler. Üniversitelerdeki öğretim elemanlarının hizmet alanlarında yapması uygun görülen durumlar;
Ders materyalleri:
Öğretim elemanları eğitimleri sırasında öğrencinin engeline göre en iyi şekilde eğitim verebilmek için ders materyallerini öğrenciye vermesi, ders için gerekli kaynağı daha önce öğrenciye bildirmesi gerekir.
Engelli öğrencinin durumu göz önünde bulundurularak sınıf içi düzenleme yapılmasında duyarlı davranılmalıdır.
Öğrencilerin eğtimlerinde engelli öğrencilerin durumları göz önünde bulundurarak ders içi materyallerine dikkat etmeli bu yük olarak değerlendirilmemelidir.
Eğitimleri ile ilgili bir zorluk olduğu takdirde engelli öğrenci koordiantörlülüklerinden destek almaları gerekmektedir.
Partner gerektiren engelli öğrenci varsa partner desteği vermelidir.
Ders içinde dinleme cihazı kullanmak isteyen öğrenciye cihazını kullanmasına izin verilmelidir.
Üniversitelerde görme engellilere yönelik teknik donanım varsa ders notlarını engelli öğrenci koordinatörlüğü ile işbirliğine girerek öğrenciye gerekli kaynak yaratılmalıdır.
Bedensel engelli öğrencilerin binaların giriş katlarında eğitim görmelerine olanak sağlamalıdır.
Sınav ve not verme:
Öğretim elemanları sınav sorularını yazılı olarak vermelidirler.
Gerektiğinde sınavda partner (asistan/okutman) görevlendirmeli. Ancak bu görevlendirilen kişilerin duygusal davaranmamalarına, bilimsel yardımda bulunmamalarına, bu kişilerin de mutlaka gerekli iletişim eğitiminden geçmiş olmasına özen gösterilmelidir.
Öğrencilerin sınav sonuçlarında da duygusal ya da fazladan puan verme gibi destekte bulunmamalıdırlar. Engelli öğrenciye, “sen nasıl olsa geçeceksin, fazla sorun çıkarma” türünden bir yaklaşım gösterilmemelidir.
Sınav süresi engellinin özelliği dikkate alınarak YÖK’ün belirlediği kriterler doğrultusunda gerektiğinde uzatılabilmelidir (6 dakikaya 1 dakika ekleme).
Ödevler:
Öğrencinin engellilik düzeyi göz önünde bulundurularak kendisini geliştirebileceği unutulmamalı ve yetenekleri göz önünde bulundurulmalıdır. Ödevler mutlaka engelli öğrencilere de verilmeli, ancak onların yapması imkansız ya da çok zor ödevler olmamasına dikkat edilmelidir.
Danışmanlık:
Danışmanlar, engelli öğrenciye kazandığı bölüme engeli uygun olup olmadığı konusunda olumsuz tutum geliştirmemelidir.
Öğrenciye eğitimi konusunda ve eğitimi için kaynak ve materyalleri bulmada destek olmalıdır.
Engelli öğrenciye yaklaşımda duygusal veya öğrencinin yapabileceklerini üstlenecek tarzda davranışta bulunmamalıdır.
Engelli öğrenciye iş yapamaz gözüyle bakmayıp diğer öğrencilerle entegre bir yaşam için destek vermelidir.
Eğiimcilere her üniversitenin birimleri tarafından farkındalık toplantıları yapılmalı. Bu toplantılarda belli etik kurallara uyulmalıdır. Ayrıca farkındalık toplantılarının ve eğitimlerinin ülke genelinde standardizasyonu sağlanmalıdır.
C. ENGELSİZLERİN EĞİTİMİ
Engelsiz Üniversite için önceliklerden birisi de engelsiz eğitimcilerin eğitilmesidir. Bu eğitim, engelsizlerin engellileri daha iyi anlamasını, sorunlara duygusal yaklaşmak yerine bilimsel ve çözüm üreten bir yaklaşımın yerleştirilmesini amaçlamalıdır.
Bunun için başlıca şart eğitimcilerin bu konuda duyarlı kılınmasının sağlanmasıdır. Burada ana temanın engellilere acımanın aksine engelsizlerle aynı ortamda rahatlıkla yaşamlarını sürdürebileceği koşulların sağlanması olduğu vurgulanmalıdır. Bunun için ise öncelikle:
D. GÖRÜNMEYEN ENGELLİLER SORUNU
Görünmeyen Engellilerin Tanımı
Öğrenme güçlükleri:
Disleksi, Dikkat eksikliği ve hiperaktivite (ADHD, DEHB: dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu) Özel eğitim gereksinimi olan gruplar içindeki en büyük ve en az bilinen grubudur.
Kronik Bozukluklar
Psikiyatrik kökenliler (şizozefreni, manik-depresyon, kronik depresyon, duygu durum bozukluğu vb.)
Nörolojik Kökenliler (MS, epilepsi vb.)
Diğer (Şeker hastalığı, böbrek yetmezliği, astım, organ nakli olanlar vb.)
Yönetimin, Akademik personelin, öğrencilerin ve toplumun görünmeyen engelliler konusunda bilgilendirilmesi ve farkındalıkların arttırılması sağlanmalıdır.
Metod:
Rektörlük kanalıyla organize olunarak öğretim üyelerinin farkındalıklarının arttırılmalıdır.
Her fakülte, yüksekokulda engelli danışmanı olmalıdır.
Ünlü ve başarılı engelliler hazırlanacak web sayfasında tanıtılabilir.
Küçük broşürler rehberlik birimlerine, öğrenci işlerine kantinlere, kütüphanelere ve sağlık merkezlerine konularak bilgilendirme yapılmalıdır.
Seminerler düzenlenmeli, STK’larla işbirliği yapılması ve konu uzmanlarının çağırılması sağlanmalıdır.
Görünmeyen engellilerde ilgili öğretim stratejilerinin, sınav, ders ve laboratuar ortamlarıyla ilgili kararların üniversitelerin senatosundan geçmesi sağlanmalıdır.
Akran danışması yolu ile farkındalık artırılmalıdır.
Disleksi, hiberaktivite ve kronik rahatsızlıkları da içine alması için birim adının içine “Özel Gereksinimli Öğrenciler” ibaresi eklenebilir.
Üniversiteler medya ile beraber çalışılarak halkı bilinçlendirmelidir.
İlk Öğretim öğretmenlerine hizmetiçi eğitim (özellikle disleksi ve DEHB konularında) verilmelidir.
Yabancıdilde eğitim yapan üniversitelerin hazırlık sınıflarında engellilikle ilgili farkındalık eğitiminin başlatılması sağlanmalıdır.
Öğretmen değerlendirmelerine engelli öğrencilerin ayrıca katılımının sağlanması gereklidir.
Üniversitelerde özel eğitim ile ilgili seçmeli derslerin konulması sağlanmalıdır.
Başarılı engelli ünlülerin örnek gösterilmesi motivasyon için faydalı olabilir.
Özellikle disleksik ve DEHB’li kişilerin güçlü olduğu yanlarının vurgulandığı aktiviteler düzenlenmeli (başarılı ünlüler, sporcular, bilim insanı, gazeteci, iş insanı vb.)
E. ENGELLİ ÖĞRENCİ DANIŞMANI
Danışmanda Bulunması Gereken Özellikler
Engelli danışmanı, engelli komisyonundan olmalı,
Bu konuda çalışmaya gönüllü olmalı,
Konuyla gerçekten ilgili ve bilgilenmeye açık olmalı,
Danışmanlık yapacak kişilerin iletişim becerileri iyi olmalı, engelli öğrenciler ve üst kademeler arasındaki koordinasyonu sağlayabilmelidir.
Danışmanın Konumu
Üniversitelerin yönetim birimlerince bu kişi ve konumu resmi olarak tanınmalıdır.
Danışmanın çalışmasını kolaylaştıracak; ofis, yetki, iletişim kanallarının açıklığı, resmi statü ve çalışma saati (akademik personel olarak çalışanlar için danışmanlığa ayırabilecekleri özel gün/ günler) gibi olanaklar sunulmalıdır.
Danışman diğer üniversitelerin engelli öğrenci koordinatörleriyle iş birliği yapmalıdır.
Danışman ve Ekibi
Engelli öğrenci danışmanının birlikte çalışabileceği gönüllü/görevli bu (öğrenciler engelli öğrenciler arasından da olabilir) öğrenciler olmalıdır.
Danışmanın birlikte çalışabileceği, üniversite ile ilişkili olan mimar, doktor, psikolog v.b. gibi üyeleri içeren bir ekip kurulmalı ve ekibin devamlılığı üniversite yönetiminden bağımsız tutulmaya çalışılmalıdır.
Danışmanın ve Ekibinin İlk Planda Yapacakları
Engellilerle çalışmak için bilgilenme ve bilgilendirme basamağından başlayan bir iş planı yapılmalıdır.
Her üniversite kendi çalışma usul ve esaslarını belirlemelidir.
Üniversitedeki mevcut engelli öğrenciler tespit edilmeli ve merkeze başvurmaları sağlanmalıdır.
Öncelikle mevcut engelli öğrencilerin sorunları saptanmalı daha sonra da olası engelli öğrencilerin sorunları öngörülmeye çalışılmalıdır.
Engelli öğrenciler arasında yapılacak bir tarama ile bir veri tabanı oluşturulmalıdır.
Teknik Konular
Üniversite resmi web sitesine -anasayfaya- engelli öğrencinin engelli öğrenci danışmanına nasıl ulaşabileceğine dair duyuru konulması gereklidir.
Gerekli teknik malzemelerin (jaws, Braille printer v.s.) okul dahilinde kullanım için alınması sağlanmalıdır.
F. ÖĞRENCİLER ARASINDAKİ FARKINDALIK
Öğrenciler arasındaki (engelli-engelsiz) farkındalığı oluşturmak ve arttırmak için çeşitli etkinlikler yapılması önerilmektedir.
Bu etkinlikler öğrenciler arasındaki iletişim ve etkileşimi arttırarak öğrenciler arasındaki işbirliğini, hoşgörüyü, dayanışmayı ve bir arada yaşama bilincini geliştirmeyi amaçlamlıdır.
Kanka Programları: Engelli ve engelsiz öğrencilerin birlikte etkinliklere katılmalarını sağlamak
Topluma hizmet derslerinin engellilere yönelik projeler üretmesi
Engelli ve engelsiz öğrencilerin birbirlerine akademik alanda yardımcı olmalarını sağlayacak türde içeriği olan akran eğitimi programları yapılabilir.
Üniversite programlarına, farkılılıklarla bir arada yaşamayı ve empati kurmayı sağlayıcı 2 kredilik ders konulması ya da mevcut programlara eklenmesi sağlanabilir.
Engelli öğrencilerin engellerini nasıl algıladığı ve engelsiz öğrencilerin engeli öğrencileri nasıl algıladığı (farkındalık) yönünde araştırmalar yapılarak yol haritası çıkarılabilir. Bu araştırmalar belirli zaman dilimlerinde tekrarlanarak ihtiyaçlar ve gelişmeler takip edilebilir.
Bitirme ya da dönem ödevlerinin konularının engellilerle ilgili de hazırlaması hazırlanması sağlanabilir.
Öğrenci kulüplerinin engelli öğrencilerle ilgili iletişim becerilerini geliştirici çalışmalar yapılabilir.
Engellilerin kendilerine diğer engelliler ve engelsiz insanlarla iletişim konusunda seminerler verilebilir. Gündelik hayatta asıl giyinebilecekleri, saçlarını nasıl tarayabilecekleri, kişisel temizlik, vücut dilini nasıl kullanabilecekleri, kendilerine güvenmelerinin önemi vb. Konularda yardımcı olunabilir.
Okuyucu ve yazıcıların temini yapılabilir.
Engelli öğrencilerin mezun olduktan sonra diğer engelli öğrenciler için neler yapabilecekleri araştırılabilir.
İhtiyaçlarının başkalarının kendilerine yardım etmesi veya acımasını beklemek değil eşit birey olduklarını fark ettirmek.
Engelli öğrencilerin yetersizlikleri ile değil başka yetenekleri ve becerileri ile ilgilenmek gereği üzerinde durulmalıdır.
Bu konular, sorunlar ve çözümlerle ilgili afiş, broşür, resim, fotoğraf vs. gibi görsellerden yayarlanılabilir.
Sivil toplum örgütlerinin farkındalıkla ilgili çalışmalar yapması, yapılanlara katılması ve katkı sunması sağlanabilir.
Düzenlenen konferans ve etkinliklerde işitme engelliler için çevirmen ve fiziksel engelliler için rampa konulması kural haline getirilmelidir.
G. ENGELSİZ BİRİMLERİNİN YASAL ÇERÇEVESİ VE ÜNİVERSİTE İÇİNDEKİ ORGANİZASYONU
İlgili yönetmeliğe göre halen birimlerini kurmamış üniversitelerin temsilcilerine “engelsiz birimi”nin kurumu, personel yapısı, görev alanları ve sınırları ve birim çalışmalarının izlenmesi konusunda bilgilendirme yapılması amaçlanmıştır.
Yönetmelik
Yüksek Öğretim Kurumların engelli öğrenciler için bir birim kurulması şartı getiren yönetmeliğin varlığı sevindirici olmakla birlikte yetersizdir.
Üniversite içinde örgütlenme
Çalıştaya katılım için görevlendirilenler başta olmak üzere gönüllü kişiler tarafından üniversite yönetimlerine birimin kurulması için yasal zorunluluk hatırlatılmalı ve kurulum için bir öneri hazırlanmalıdır. Öneride birimin amacı, görev alanları tanımlanarak, rektörlük makamından Sağlık, Kültür, Spor Daire başkanlığı bünyesinde kurulması için onay alınması gerekir.
Birim adı belirlenirken engelli olma durumuna vurgu yapmak ve başvuran öğrenciler için bir ayrımcılığa neden olunmasını önlemek amacıyla “ENGELSİZ” kavramının kullanılması uygun bulunmuştur.
Birimin öğrencilerin daha sıklıkla geldikleri yer olması nedeniyle Sağlık Kültür Spor Daire Başkanlığı (Mediko) binası içinde oluşturulması benimsenmiştir. Ancak birim odasının öğrencilerin kolay erişebildiği diğer birimler (kütüphane, öğrenci işleri, öğrenci toplulukları vb.) içinde de oluşturulabilir. Birimin bir odası, telefon ve bilgisayar gibi bazı donanımlara sahip olması şarttır.
Birimin uygun içerikle web sayfası oluşturması-güncellenmesi ve çalışmalarını düzenli olarak burada duyurması gerekir.
Birimin personel yapısı
Birimini yeni kuracak üniversitelerin kendi idari ve personel yapısına uygun olarak, birimde gerekli görevlendirmeyi yapması uygun olacaktır. Birimde öncelikle gönüllü personelin görevlendirilmesi esas alınmalıdır.
Olanaklar ölçüsünde birimlerde tam zamanlı çalışan personel görevlendirilmelidir.
Birimin görevleri
Birimin görevlerinin yasal çerçevesi belirlenmiştir.Ancak bazı başlıkların da mutlaka dikkate alınması gerekir. Görev alanları olarak dört farklı alan öne çıkmaktadır;
Kayıt öncesi aşama
Üniversitenin seçme sınavına girecek engelli öğrenciler için hangi olanaklara sahip olduğu ile ilgili bilgi derlemesi ve duyurması (liselere tanıtım, broşür dağıtımı, kitle iletişim araçlarının kullanımı, ÖSYM klavuzunda yer verilmesi vb.) yapılmalıdır.
Kayıt esnası
Kayıt masalarında birimin tanıtılması (broşürler, CD, afişler vb.) yapılmalıdır.
Birime engelli-engelsiz tüm öğrencilerin katılımının öneminin vurgulanması ve katılımın teşvik edilmesi gerekir.
Genel kayıtlar sırasında engellilik durumunun tespiti yapılmalıdır. Engellilik durumunun tespitinde öğrencinin beyanı esas alınmalıdır. Engellilik oranı bu konuda söz konusu değildir. Ancak gerekli olan yasal haklardan (muhafiyet, burs, yardımcı cihazdan yararlanma gibi) yararlanmada gerekli ise özürlü raporu istenir.
Öğrenim yaşantısı içinde
Engelli öğrencilerin birime başvurusunda gönüllülüğün esas olduğu bilinmelidir. Engelli öğrencilerin birime başvuruları konusunda zorlama yapılamamalıdır..
Kampus fiziksel olanaklarının ve sorunlarının saptanması gereklidir.
Öğrenci talebi olmaksızın fizik koşulların iyileştirilmesi ile ilgili olarak gerekli idari birimler ile işbirliği yapılmalıdır. Üniversiteye engelli öğrencinin gelmesi ve ona göre bir düzenleme yapılması beklenmemelidir.
Öğrenme kaynaklarının saptanması ve gereksinimlerin (görme engelli bireyler için bilgisayar tabanlı öğrenim kaynakları, yazıcı, Braille basılı kaynaklar, ses kaset veya CDleri vb.) karşılanmalıdır.
Sınav uygulamaları için öğretim üyelerini bilgilendirilmeli ve asistan verilmesi veya süre uzatımı konusunda gerekli girişimlerde bulunulmalıdır.
Üniversite eğitim-öğretim yönetmeliklerinin gözden geçirilmesi ve engelli öğrencilere uygun hale getirilmesi için çalışmalar yürütülmelidir.
Barınma olanaklarının gözden geçirilmesi, iyileştirme çalışmaları için ilgili birimlerle (yapı işleri vb.) işbirliği oluşturulmalıdır.
İhtiyaç duyan engelli öğrencilerin destek alması için psikolojik rehberlik danışmanlık birimlerine yönlendirilmesi yapılmalıdır.
Engelli öğrenciler burs olanaklarından yararlanmaları için ilgili birimlere yönlendirilmalidir.
Yönetimlere engellilik ve ilgili hizmetler konusunda danışmanlık verilmelidir.
Sosyal ve kültürel faaliyetlerin düzenlenmesinde engelli bireylerin entegrasyonunun göz önünde bulundurulması için çalışmalar yapılmalıdır.
Mezuniyet sonrası
Kariyer planlama ve staj olanakları konusunda engelli öğrenciye rehberlik yapılmalıdır.
İdari işler
Birimin iletişim bilgileri tüm öğrenci ve çalışanlara duyurulmalı ve gelen başvurulara hızlı biçimde yanıt verilmelidir.
Birim tüm çalışmalarını kayıt altına almalıdır. Görüşmeleri mahremiyete özen göstererek yürütmeli ve öğrencilere gerektiğinde ulaşılmak üzere iletişim bilgilerini listelemelidir.
Birim çalışmaları ile ilgili her altı ayda bir rapor hazırlamalı ve üst yönetime sunmalıdır.
Birimlerin isimleri öğrenciye hizmeti çağrıştırmasına rağmen aynı kampüste yaşamını sürdüren engelli personelin gereksinim duyduğu hizmetleri de yürütebilir.
Birim Tarafından Yapılmaması Gereken İşler
Personel yapısı multidisipliner yapıda olsa bile psikolojik destek, fizik tedavi vb. gibi engellerine yönelik tanı ve tedavi düzenlememeli ve vermemelidir.
Birim engeli öğrencilere burs vermemeli, öğrenciye maddi destek sağlamamalıdır.
Öğrencinin kullandığı ilgili yardımcı cihazları (tekerlekli sandalye, işitme cihazı gibi) temin etmemeli ancak bunları alabilmesi için öğrenciyi yönlendirebilir.
Mimari sorunların giderilmesi başta olmak üzere fizik koşulların düzeltilmesinde koordinasyon görevi vardır, doğrudan asansör, rampa vb. iyileştirmeleri yapmamalıdır.
Kendi bütçesi yoktur, doğrudan harcamaz yapmamaldır. Ancak üniversitelerin bütçe planlamaları sırasında yapılacak düzenlemeler için ilgili daire (yapı işleri, kütüphane, öğrenci işleri vb) başkanlıkları bütçelerinde bir kalem olarak yer alabilir.
Özellikle engellilik ve engelli öğrencilere yönelik konser, etkinlik düzenlememeli, ancak düzenlenecek olan etkinlikler için danışmanlık vermeli ve engelli-engelsiz tüm kesimlerin kaynaşmasını gözetmelidir.
Engelli öğrencilerle ilgili görüşmeler ve bilgiler ikinci şahıslarca paylaşılmamalıdır. Mahremiyet konusuna özel bir önem gösterilmelidir.
Birimin işbirliği
Birim başta öğrenci toplulukları olmak üzere üniversite bünyesindeki tüm birimlerle işbirliği içinde çalışmalıdır.
Üniversite dışından kurum ve kuruluşlarla “engellilikte sosyal bakış açısı” başta olmak üzere engelli-engelsiz kesimleri entegre etme ön koşulu ile işbirliği kurabilir. Kurulacak işbirliklerinde sonucun/etkinin üniversiteye olumlu olarak dönmesi gözetilir. Siyasi-dini öncelikleri olan kurum ve kuruluşlarla işbirliği önerilmemalidir.
Özellikle özel kuruluşların “sosyal sorumluluk projesi” uygulamalarında üniversite ile işbirliği kurmada üniversitenin adının kullanılması ve engelli öğrencilerin ayrımcılığa uğrama ihtimalleri söz önünde bulundurulmalı ve teklifler eleştirel olarak değerlendirilmelidir.
H. DERS, SINAV ve LABORATUVAR UYGULAMALARI
Her fakülte ve yüksekokulda bir engelli öğrenci akademik danışmanı belirlenmelidir. Bu kişi engellilerle ilgili sınav, ders kaydı, burslar, engelli hakları vb. Konularda bilgili olmalıdır.
Öğrencilerin engellilerine uygun olarak en uygun ders ve sınav yapma teknikleri uzmanlar tarafından belirlenmeli ve Türkiye’deki tüm üniversiteler için bir standart oluşturulmalıdır. Bu iş için YÖK koordinatörlük görevi yapmalıdır.
İşitme engeli olanlar için ders materyalleri ve sınav soruları yazılı olarak verilmelidir.
Disleksi olan öğrenciler için sınavlarda ek süre tanınmalı, sınav metinleri daha kısa tutulmalı ve öğrenciye sınav kağıtı haricinde müsvedde için kağıt verilmelidir.
Görme engelli öğrenciler için derslerde kayıt yapabilme hakkı tanınmalı, mümkün olduğu kadar notlar braile harfli olarak basılı verilmelidir. Sınavlarda bu öğrencilere yardımcı olarak bir asistan mutlaka görevlendirilmelidir. Öğrenci isterse sınav soruları büyük puntolu veya braile basılı olarak verilmelidir. Diğer öğrencilerin rahatsız olmaması için mümkünse ayrı bir sınıfta sınava alınmalıdır. Sınavlar bilgisayarda ekran okuyucu yardımıyla yapılmaya çalışılmalıdır. Yabancı dil sınavlarında metinler kısa kısa okunduktan sonra cevap vermesi öğrencinin cevap vermesi sağlanmalıdır.
Kekemelik veya konuşma sorunu olan öğrencilerin de mutlaka derslere katılımı sağlanmalıdır.
Üniversite giriş sınavları için de aynı durum söz konusudur. Engeli öğrencilerin ÖSS sınavında fırsat eşitliğinden mahrum kalmamaları sağlanmalıdır.
Sınav sürecinde öğrencilerin engel durumları ve derecelerine göre farklı birimlerden destek alınabilir. Öğrenci engelinin farkında değilse sağlık kuruluşlarına yönlendirilerek tespiti ve tedavisinin yapılması sağlanabilir ve hakları öğrenciye hatırlatılmalıdır.
Kas ve sinir hastalıkları olan öğrencilerin durumu mutlaka tespit edilmeli, ders ve sınavlarda mağdur olmaları engellenmelidir.
Öğrencilerin ve öğretim elemanlarının sornlarla karşılaşmaması için mutlaka resmi hale getirilmeli, yönetmeliklerle yapılacaklar ve hakların çerçevesi çizilmelidir.
Uygulamada ihtiyaçların neler olduğu, ne tür sorunlarla karşılaşıldığı ve daha fazla iyileştirmelerin nasıl yapılabileceğine yönelik Türkiye genelinde tüm üniversiteleri kapsayan bir araştırma projesi yapılabilir.
Engelli öğrencinin engeli nedeniyele alamayacağı ders/ler yerine kredisini tamamlayabilmesi için farklı ders/ler/i alması ve kredilerini tamamlayarak mezun olması sağlanmalıdır. Öğrencinin dersten muaf tutulması en son tercih edilmesi gereken bir yoldur.
Hiçbir öğretim elemanı engelli öğrenciye hak etmediği notu vermemeli, baştan “sen bu dersten geçeceksin, kaygılanma” şeklinde telkinlerle öğrenciye yaklaşmamalıdır.
ÖSYM’de uygulanan sınav yönetmeliği gözden geçilerek üniversite sınav yönetmeliklerine uygulabilir.
Her üniversitede mutlaka işaret dili bilen personel görevlendirmesi yapılmalıdır. Bu personel engelli öğrenci talep ettiği derslerde ve sınavlarda mutlaka görevlendirilmelidir.
Engelli öğrencilerin ders ve sınavalrında görevli olacak personelin, mutlaka “okuyucu eğitimi” alması sağlanmalıdır. Bu şekilde altı çizili sözcükler, vurgular, paragrafların nasıl okunacağı vb. Doğru bir şekilde ifade edilebilecektir.
Engelli öğrenciler için öğrencilerden gönüllü “engelli öğrenci asistanı” olmak isteyenler bu işler için eğitilmeli ve görevlendirilmelidir. Bu öğrencilere görevli oldukları saat başına ücret ödeme yoluna gidilmelidir.
Engelliler sürekli iletişim halinde olan personele işaret dili de öğretilebilir. Ayrıca gönüllü olarak öğrenmek isteyenler için kurslar düzenlemeli, bu dersin seçmeli ders oalrak müfredata konması sağlanmalıdır.
I. GENEL DEĞERLEMDİRME VE ÖNERİLER
Daha öncesi iki kez yapılan çalıştayla iligili geri dönüşler olumlu olmuştur. Katılım organizasyonu düzenleyenlerin debeklentilerini neredeyse ikiye katlamıştır. Organizasyon tüm kısıtlı imkanlara rağmen düzenleyiciler açısından da başarılı bulunmuştur.
Çalıştay sürecinde oturumlar oldukça tartışmalı ve verimli geçmiştir. Her ne kadar tartışmalardaki verim kararlara yeterince yansımamış olsa da bu durum büyük bir eksiklik yaratmamıştır. Özellikle mümkün olduğu kadar çalıştayın kayıt altına alınmış olması bu eksiklileri gidermeye yardımcı olmuştur.
Çalıştaya gelen katılımcıların bazıları konuyla hiç ilgisi olmayan ama iyi niyetleri nedeniyle hem çok şey öğrenmiş hem de çalıştaya beklenenden fazla katkı sağlamışlardır. Gelecekte yapılacak çalıştaya gelecek katılımcılar için üniversitelerden konuya ilyi duyanların görevlendirilmesi özellikle istenebilir.
Çalıştaydaki sunumların da basılacak olması olumlu bir gelişmedir. Üniversitelerin engelli öğrenci ve çalışan sorunlarını nasıl çözebilmeleri için son derece faydalı sonuçlar olacaktır. Bildirilerin, sunumların basılacak olması gelecek çalıştaylar için beklentiyi yükseltebilir. Ancak bu durumu olumsuz bir yan olarak algılamamak gerekir. Derli toplu bir çıktının olması herkesin işine yarayacaktır.
Çalıştay özellikle engellilik alanında üniversitelerde çalışan akademisyenler arasında da bir iletişim ağının oluşmasına katkı sağlamıştır. Hem bundan sonraki çalıştaylar hem de daha geniş çaplı akademik çalışmlar için işbirliğinin oluşmasına zemin hazırlamıştır. Burada kurulan tüm ilişkilerin daha ileriye götürülmesinde fayda vardır.
Katılımcı profiline bakıldığında tıp alanından, mimarlık, mühendislik alanında, sosyal bilimler alanından ve fen bilimleri alanından katılımcıların olduğu görülmüştür. Bu katılımcılar engelliliğin multi-disipliner yanını bir kez daha ortaya koymuştur. Bu özelliğin ileride yapılacak çalışmalar için olumlu bir özellik olduğu görülmüştür.
Çalıştay düzenlenmesi için kısa bir süre olması bazı aksaklıkları beraberinde getirmiştir. Özellikle katılımcıların tartışılacak konu başlıklarına uygun olarak hazırlıklı gelememesi daha verimli tartışmaların olmasını engelleyen bir faktördür. Bundan sonraki çalıştaylar için çalışmaların çok daha önceden başlaması, çalıştayın başarısında etkili olacaktır.
Çalıştay organizasyonu ekip işidir. İyi bir ekip işleri kolaylaştırır, işbölümü kaliteyi arttırır. Ekibin gönüllü ve konuyla ilgili olması daha iyi sonuçlar vermektedir.
Çalıştay sonuç bildirgesi katılımcılar tarafından mutlaka kurumlarına sunulmalıdır.
Sonraki çalıştaylara sürekli aynı kişilerin katılmasından çok katılacağını belirten kişilerin katılım konusunda daha fazla özen göstermesi ve çalıştaya hazırlıklı gelmesi önemlidir.